Kaarten hebben een grote aantrekkingskracht; ze doen een beroep op je verbeelding. Je probeert het bekende te herkennen en het onbekende voor te stellen. Liefhebbers van kaarten kunnen zich nu verliezen in de tentoonstelling Op de Kaart die tot 22 oktober te zien is in het Nationaal Archief in Den Haag.
Anders dan bij tekst komt informatie op een kaart vaak niet in een logische volgorde tot je. Door goed te kijken, te combineren wat er aan informatie wordt getoond, begin je te begrijpen wat er wordt weer-gegeven. Tegelijkertijd geven kaarten ons een gevoel vanobjectiviteit, algemene kennis en gezond verstand. Maar is dat wel zo? Uit de kaartencollectie van het Nationaal Archief, de grootste van Nederland, blijkt maar al te vaak dat kaarten om uiteenlopende redenen zijn gemaakt, en zeker niet altijd een objectief beeld vormen.
Schatkaart Tweede Wereldoorlog
Dat kaarten bij veel mensen het hoofd op hol brengen bleek maar weer begin dit jaar, toen de publicatie van een klein kaartje met de vindplaats van een nazischat tot een stroom van schatzoekers naar de Betuwe leidde. Veel mensen zagen zichzelf gewapend met kaart in een rechte lijn op de schat afkoersen. Ze hadden belangrijke informatie bij de kaart over het hoofd gezien, namelijk dat die schat 75 jaar terug onvindbaar bleek en dat daarom het dossier werd gesloten. De kans dat er nu nog iets te vinden zou zijn, was vrijwel nihil.
De strijd tegen het water
Veel kaarten in collectie bij het Nationaal Archief laten zien hoe Nederland door de eeuwen heen is veranderd. Het land achter dijken en duinen werd in de loop van de tijd steeds verder uit-gebreid door meren droog te malen en in te polderen. Een iconische kaart die dit weergeeft is de bedijking van de Zijpe, gemaakt door van Jan van Scorel in 1552. Een kaart waar de aanschouwer twee keer naar moet kijken om te zien welk gebied wordt afgebeeld, en die tegelijk een prachtig tijdsbeeld vormt van het dagelijks leven in de 16de eeuw.
Koloniale tijd
Al lijkt een kaart een objectieve weergave, dit is lang niet altijd het geval. Kaarten kunnen de werkelijkheid zelfs manipuleren. Een voorbeeld hiervan is de kaart van Suriname met plantages en militaire expedities. Het koloniale bestuur maakte deze destijds om aandeelhouders in Nederland te overtuigen van hun complete controle over de regio. In werkelijkheid kenden de Marrons veel beter hun weg in het binnenland dan de militairen. De Marrondorpen waren vaak al verlaten voordat de militairen aankwamen. Vanuit nieuwe locaties bleven de Marrons de plantages aanvallen.
Nationaal Archief
Het Nationaal Archief is bewaarder en openbaar-maker van bijna 1000 jaar geschiedenis, in miljoenen documenten, foto’s, tekeningen en kaarten. Met ruim 300.000 kaarten beheert het Nationaal Archief ook de grootste, en meest unieke kaartencollectie van Nederland.
Nationaal Archief
Het Nationaal Archief is bewaarder en openbaarmaker van bijna 1000 jaar geschiedenis, in miljoenen documenten, foto’s, tekeningen en kaarten. Met ruim 300.000 kaarten beheert het Nationaal Archief ook de grootste, en meest unieke kaartencollectie van Nederland.
Zoekhulp kaarten
Nieuwsgierig geworden? Kom de tentoonstelling bezoeken, of ga zelf op onderzoek uit op de website of in de studiezaal.
Nationaal Archief
Prins Willem-Alexanderhof 20, Den Haag
T 070 331 54 00
www.nationaalarchief.nl
Meer lezen? Klik dan hier en lees verder op pagina 126 t/m 127 van LEVEN! Magazine #53
Tekst: Anne-Marieke samson/ Fotografie: Valerie Kuypers
