In 1962 wenkte een kaart van het graafschap Holland in een etalage in Lissabon naar Hans Kok, piloot bij de KLM. De aantrekkingskracht was sterk. De kaart, gemaakt door de Nederlandse cartograaf Willem Jansz. Blaeu, kwam uit een Franse atlas die tussen 1635 en 1638 gedrukt was. De vondst werd uiteindelijk onderdeel van de intussen unieke Collectie HEK.
“Tijdens een tussenlanding naar Zuid-Amerika zwierf ik door de straten van Lissabon, toen ik in de etalage van een winkel, drie treden boven straatniveau, een voor mij bekend kaartbeeld zag: Holland,” herinnert Kok zich. “Het was in de tijd dat antiquaren nog gewoon oude atlassen sloopten om de kaarten los te verkopen. De kaarten van de eigen omgeving en het eigen land vonden meestal vlot aftrek, waarna de handelaar – soms jarenlang – met een restant aan kaarten van voor hem meer exotische gebieden bleef zitten.”
Ontdekking van een schat in Lissabon
Zoals iedere reis begint met een eerste stap, zo begon de collectie van Hans en zijn vrouw Eva Kok met die eerste aankoop in Lissabon. Kok vloog de wereld over, zijn echtgenote steunde hem op alle mogelijke manieren bij de uitbouw van wat een unieke privécollectie zou worden. Na zijn pensionering reisde het echtpaar samen langs beurzen, antiquariaten en andere plekken om juist die ene kaart te pakken te krijgen. In de loop van de decennia na die eerste aankoop in Portugal is die verzameling, de zogenoemde Collectie HEK, uitgegroeid tot een samenhangend geheel met land-, zee- en hemelkaarten, plattegronden, atlassen, reisboeken en koperplaten. Wat de elementen verbindt zijn de thema’s navigatietechniek, het vinden van routes en de Nederlandse aanwezigheid in onder andere Azië, Zuid-Afrika, Brazilië, Noord-Amerika en de Antillen.
Bijzondere schenking
2020 was ook het jaar dat Hans en Eva Kok besloten om het grootste deel van de verzameling te schenken aan het Nationaal Archief. Van belang was dat de collectie bij elkaar zou blijven. Bijna zestig jaar zorgvuldig zoeken en vinden, mocht na het overlijden van het kinderloze echtpaar niet leiden tot een uiteenvallen van de collectie. Er was wel goed over nagedacht. “Doorslaggevend voor deze beslissing was het beleid van het Archief, waarin het ernaar streeft de hele collectie kosteloos in de studiezaal en op internet aan het brede publiek beschikbaar te stellen, inclusief scans op hoge resolutie,” zegt Kok. De afgelopen jaren heeft kaartenbeheerder Gijs Boink van het Nationaal Archief de collectie in zijn geheel gedigitaliseerd en alle omschrijvingen op orde gebracht. Toch komt de vraag wel op wat deze schenking toevoegt als de kaartencollectie van het Nationaal Archief al meer dan 300.000 kaarten telt?
“De Collectie HEK vult een gat in ons bestand: het Nationaal Archief is sterk in unica en overheidscartografie, maar niet in commerciële cartografie. Dat laatste is juist wat mensen kennen: Blaeu, Ortelius, Mercator, Van Keulen, etc.. De Collectie HEK helpt ons om het verhaal van de Nederlandse rol in de geschiedenis van de cartografie te kunnen vertellen.” Dat verhaal is vanaf nu te zien te zien bij het Nationaal Archief, gelegen naast Den Haag Centraal Station en via de website. En wat kun je doen als je het resultaat van decennia zorgvuldig verzamelen hebt geschonken en je huis leger is? Dan kun je opnieuw beginnen en nu met een collectie luchtvaartcartografie. Voor een voormalig piloot eigenlijk een volstrekt logische insteek.
Nationaal Archief
Prins Willem-Alexanderhof 20, Den Haag
T 070 331 54 00
www.nationaalarchief.nl
✍️ Erwin Tuil
